3 июля 2022 года прошло три года как не стало нашего коллеги, легендарного книговеда Якутии, кандидата исторических наук, профессора Арктического государственного института культуры и искусств Евдокии Павловны Гуляевой (10.10.1930-03.07.2019).

В этом году, в год 225-летия со дня рождения святителя Иннокентия (Вениаминова), апостола Сибири и Америки, просветителя Якутии, и 390-летия Православия в Якутии, по благословению Высокопреосвященнейшего Романа, архиепископа Якутского и Ленского, вышло в свет 2-е издание исторического очерка Е.П. Гуляевой «Сырдыгы сыдьаайбыт Иннокентий Вениаминов» («Вечное сияние святителя Иннокентия (Вениаминова)»). Первое издание книги было опубликовано в 2010 году и практически сразу стало библиографической редкостью.
Эта работа — единственное (за исключением краткого пересказа для детей, вышедшего в свет в 2017 году) на сегодняшний день жизнеописание святителя Иннокентия (Вениаминова) на якутском языке. Она стала результатом скрупулезных исследований литературы и архивных документов.

С цифровой копией книги можно ознакомиться в Электронной библиотеке (http://e.nlrs.ru/open/9101).
Представляем предисловие кандидата исторических наук, доцента, директора Национальной библиотеки Республики Саха (Якутия) С. В. Максимовой.

Профессор Евдокия Павловна Гуляева

(10.10.1930-03.07.2019)

Саха Өрөспγγбγлγкэтин Национальнай библиотекатын уһулуччулаах библиотекара, Саха сирин кинигэ устуоруйатын үөрэтээччитэ Евдокия Павловна Гуляева олоҕун кинигэ пааматынньыктарын научнай чинчийиитигэр анаабыта. Саха сиригэр кинигэ дьыалатын үөрэтиигэ, национальнай кинигэ дьыалата сайдыытын үөрэтэргэ сүҥкэн кылаатын киллэрбитэ, 50-тан тахса научнай үлэтэ бэчээттэммитэ, 2004 сыллаахха “Сахалыы кинигэ” (“Якутская книга” (1812-1916) диэн ураты монографията тахсыбыта (Дьокуускай, 2004, 207 с.). Устуоруйа билимин хандьыдаата, “Саха сиригэр кинигэ устуоруйата (“История книги в Якутии 1812-1917” диэн тиэмэҕэ диссертациятын чаҕылхайдык көмүскээбитэ.

Е.П. Гуляева саха кинигэтин, кинигэни таһаарыыны уонна тарҕатыыны дириҥник ырыппыта, ону таһынан саха кинигэтин сайдыытын устуоруйатын түмпүтэ. Саха кинигэтин туһунан урут биллибэт чахчылары булаттаан, наука эйгэтигэр киллэрбитэ. Маныаха О.Н. Бетлингк, Э.К. Пекарскай, И.А. Худяков үлэлэрэ, научнай таһаарыыларга сахалыы маҥнайгы тиэкистэр көрүллүбүттэрэ (тыллар, кыра тылдьыттар, дьон кэпсэтэр тыла, сахалыы ырыалар тыллара о.д.а.).

 Е.П. Гуляева 1861-1917 сылларга Дьокуускай куоракка кинигэ бэчээттээһинэ хайдах үөскээбитин чинчийэр. Мантан сиэттэрэн, Саха сиригэр кинигэ бэчээттээһинэ туохтан саҕаламмытын, сайдыытын сиһилии үөрэппитэ. Саха уобаластааҕы типографиятын үйэ аҥаардаах устуоруйатын чинчийбитэ. Кинигэ бородууксуйатын, сүрүн сакаастааччылары, чааһынай типографиялар хайдах үөскээбиттэрин уонна кинигэ атыытын үөрэппитэ. Араас чахчылары, түбэлтэлэри, кинигэлэр ааттарын, тылбаасчыттары уонна да атын көстүүлэри ымпыгар-чымпыгар диэри билбитэ.1812-1917 сылларга Арассыыйа киин куораттарыгар уонна Дьокуускайга тахсыбыт нууччалыы, сахалыы, тунгус  уонна чукча кинигэлэрин толору библиографическай репертуардара оҥоһуллубуттара.

Евдокия Павловна үлэтигэр олоҕуран, “Саха кинигэтин түмүллүбүт каталога (“Сводный каталог якутской книги (1812-1917 гг.)” тахсыбыта. Каталогу оҥорорго, библиографическай суруктары чуолкайдаары, Дьокуускай, Иркутскай, Москва, Санкт-Петербург уонна Казань библиотекаларын тиийэн көрбүттэрэ. Маныаха Е.П. Гуляева биир да алҕаһын булбатахтара, ити курдук күүстээх чинчийээччи, учуонай этэ.

Е.П. Гуляева аан бастакынан Саха сирин норуоттарын тылларынан кинигэни таһаарар уонна тылбаастыыр нуучча православнай миссия үлэтин чинчийбитэ, ону таһынан Москваҕа, Санкт-Петербурга, Казаҥҥа, Дьокуускайга кинигэни таһаарар кииннэри үөрэппитэ.

 Саха сиригэр кинигэни таһаарар уорганнар: духуобунай кинигэ сахалыы тылбааһын Кэмитиэтин, саха тылыгар сибэтиэй кинигэлэри тылбаастыыр Цензура кэмитиэтин, Дьокуускайдааҕы миссионерскай тылбаас хамыыһыйатын олохтооччулар миссионердар буолаллар диэн дакаастаабыта. Иннокентий Вениаминов, Дионисий (Димитриан) Хитров, Димитриан Попов курдук православнай миссионерство бэрэстэбиитэллэрин үлэлэрин-хамнастарын дириҥник үөрэппитэ. Ол түмүгэр национальнай кинигэ төрдүн билбитэ.

Түмүктээн эттэххэ, Е.П. Гуляева саха историографиятын сөргүппүтэ, Саха сиригэр 1812-1917 сылларга кинигэ таһаарыыта хайдах сайдан кэлбитин ырылыччы көрдөрбүтэ. Онон Е.П. Гуляева революция иннинээҕи сахалыы кинигэлэри бастакынан чинчийбитэ, кинигэни үөрэтии научнай оскуолатын тэрийбитэ.

2010 сыллаахха өрөспүүбүлүкэ бэрэсидьиэнин Вячеслав Штыров уурааҕынан Евдокия Павловнаҕа Саха сиригэр библиотека дьыалатын сайыннарыыга сүҥкэн кылаатын иһин “Сыл библиотекара” анал аакка И.И. Крафт бириэмийэтэ туттарыллар. Бу бириэмийэ уопсастыбаннас уонна өрөспүүбүлүкэ идэлээх түмсүүтэ кини сүҥкэн кылаатын, үлэтин-хамнаһын билиниитэ буолар.

2012 сыллаахха Москватааҕы уонна Коломенскайдааҕы таҥара дьиэтин митрополита Иннокентий аатынан Нуучча Православнай таҥара дьиэтин Үһүс истиэпэннээх Уордьанын ылар. 2010 сыллаахха Патриарх Кириллиин көрсөн кэпсэтэр.

Е.П. Гуляева ситиһиилэринэн киэн туттабыт, сөҕөбүт-махтайабыт. Евдокия Павловнаны кытта үлэлээбит дьон, биһиги, кини ураты майгытын, дириҥ өйүн-санаатын, ис күүһүн билэр этибит. Куруук инники күөҥҥэ сылдьара, кинини кытта алтыһар олус интэриэһинэй буолара. Кини дьону кытта кэпсэтэри сатыыра, саҥа билиигэ талаһара, аһаҕас дууһалаах киһи этэ. Кинини кытта кэпсэтии туохха да тэҥнэспэтэ, киниттэн киһи элбэххэ үөрэнэрэ. Олус даҕаны дириҥ өйдөөҕө, толкуйдуура киэҥэ!

2010 сыллаахха “Бичик” кинигэ кыһатыгар "Сырдыгы сыдьаайбыт Иннокентий Вениаминов" диэн Иннокентий Вениаминов үлэтин туһунан Е.П. Гуляева историческай уочарката тахсыбыта (Дьокуускай : Бичик, 2010. 78 с.).  Бу кинигэ күн бүгүн сэдэх буолла, онон Саха сирин епархията хаттаан бэчээттээн таһаарарга быһаарыы ылынна.

Күндү ааҕааччылар, бу Е.П. Гуляева уһулуччулаах кинигэтэ дьону духуобунаска, үтүө майгыга-сигилигэ сыһыарар сыаллаах үлэлээбит Митрополит Иннокентий туһунан сырдатар, сахалыы кинигэлэри таһаарарга, тылбаастыырга кини үтүө өҥөтүн толору тиэрдэр.

С.В. Максимова,

СӨ Национальнай библиотекатын директора