Афанасий Гаврильевич Гуринов-Арчылан – поэт, прозаик, тылбаасчыт, кириитик, суруналыыс, общественнай диэйэтэл, «Күрүлгэн» уус-уран сурунаал редактора.

Арчылан ааспыт үйэ 80-с сылларыттан суруйар идэҕэ холонуута саҕаламмыта, хаһыаттарга, сурунаалларга бэчээттэнэр буолбута. Бастакы хоһоонноро Сунтаар «Ньургуһун» литературнай түмсүүтүн «Ньургуһун» (1992) диэн кинигэтигэр бэчээттэммитэ. Аан маҥнайгы кинигэтэ «Алыптаах түгэн» 1990 с. «Сахаада» хаһыат иһинэн бэчээттэммитэ. 2012 с. «Хоһооннорум – айыыларым» диэн хоһооннорун хомуурунньуга тахсыбыта. Арчылан хара маҥнайгыттан тылга дьоҕурдааҕа, тыл ис кистэлэҥин, күүһүн таба тайанара көстүбүтэ. Кини саха норуотун төрүт үгэстэригэр олоҕурбут уобарастара дириҥ бөлүһүөктүү ис хоһоонноохтор. Ол да иһин бөлүһүөк А.С. Саввинов «Төһүү туһунан аман өс» хоһоонун чорботон туран хайҕаабыта. Арчылан дириҥ иэйиилээх, кэрэ уобарастардаах хоһоонноро ырыа буолан дайдылар, билигин кини тылыгар барыта 40-ча ырыа айыллан ыллана сылдьар.

Прозаик быһыытынан кэпсээн уонна сэһэн суруйар. «Ол түгэн уораана» (2010) сэһэнэ ааҕааччылар, кириитиктэр сэҥээриилэрин ылбыта. СӨ норуодунай поэта Р.Баҕатаайыскайдыын «Алмаас уонна хара дьай» (2015) сэһэннэрэ тахсыбыта. 2022 с. «Ийэлэриэм, мин кэллим!..» сэһэнин маҥнайгы кинигэтэ таҕыста. Бу сэһэнигэр саха уолун сэриигэ хорсун быһыыларын көрдөрөр, онуоха кини саха киһитин өй-санаа, быһыы-майгы өттүнэн уратытын арыйбыта ордук суолталанна.

Тылбаасчыт быһыытынан эмиэ киэҥник биллэр. Т.И. Петровалыын «Манас» курдук уһулуччу бөдөҥ эпостан 15000 строкатын сахалыы тылбаастаабыттара улахан ситиһии быһыытынан сыаналанна. Ону тэҥэ Арчылан нуучча, түүр омук суруйааччыларын хоһооннорун, кэпсээннэрин тылбаастыыр. Бу кэнники биир улахан тылбааһынан Джек Лондон «Аалай хамсык» диэн суруйааччы билиҥҥи олохпутун өтө көрбүт курдук сэһэнин тылбаастаата.

2006 сылтан «Күрүлгэн» уус-уран альманаҕы уонна «Кыым» хаһыат иһинэн «Кулуһун» литературнай сыһыарыыны таһаарар үгүс сыралаах үлэлээх. Бу таһаарыылары ааҕааччы сэргиир, күүтэр. Манна суруйааччылар айымньылара, кириитиктэр ырытыылара, биллэр дьон ахтыылара, төрүччүлэрэ уо.д.а. бэчээттэнэллэр. Арчылан үгүс саҥа холонор ааптардары бэчээттиир, саҥа ааттары арыйар – Даана Сард, Леди Муус, Огдо уо.д.а. Арчылан эдэр ааптарга аналлаах үгүс тэрээһиннэри, куонкурустары көҕүлээн ыытар.

А.Г. Гуринов-Арчылан айар үлэ үөһүгэр сылдьар. Кини СӨ суруйааччыларын сойууһун ситэриилээх сүбэтин, Россия суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ. СӨ култууратын туйгуна, уус-уран прозаҕа И.Гоголев-Кындыл аатынан литературнай бириэмийэ лауреата, СӨ «Гражданскай килбиэн» анал бэлиэтин, Россия суруйааччыларын сойууһун «Тылга уонна Дьыалаҕа бэриниилээх буолуу иһин» А.С. Пушкин аатынан мэтээлин кавалера, СӨ Ил Дарханын, министерстволарын, Россия суруналыыстарын сойууһун, Кыргызстан култуураҕа министерствотын уо.д.а. грамоталарынан бэлиэтэммитэ.

Варвара Окорокова