Николай Иванович Сафонов 1931 с. Сунтаар Дьаарханыгар күн сирин көрбүтэ. 1954 с. Дьокуускайдааҕы пединститут физико-математическай факультетын бүтэрэн, учуутал идэтин баһылаабыта. Салгыы улуу Москуба куоракка Киин спортивнай институту ситиһиилээхтик үөрэнэн бүтэрбитэ.

Николай Иванович саха тустуута аар-саарга аатырарыгар 1957-1962 сс. Д.П. Коркины кытта үлэлээн олук уурсубут киһи буолар. Кини «Саха АССР үтүөлээх тренерэ», «Советскай Союз спордун маастара» бочуоттаах ааттары ылары ситиспитэ. Көҥүл тустуу араас албастарын түмэ тардан, сааһылаан сиһилии кэпсиир «Түөрэхтэһии» диэн кинигэтэ бэчээттэнэн тахсыбыта.

Кини тренерскэй, педагогическай үлэтин таһынан саха оһуохайын чулуу этээччитин быһыытынан өрөспүүбүлүкэҕэ киэҥник биллибитэ.

Николай Иванович саха кутун-сүрүн бэйэтигэр иҥэриммит уонна ону бар дьонугар тиэрдэр баҕа санаанан салайтаран, сынньалаҥҥа тахсан баран, оҕолору, ыччаттары тойукка, оһуохайга, төрөөбүт тылы таптыырга ис сүрэҕиттэн умсугуйан туран уһуйбута. Кини оҕоҕо саха тыынын иҥэриини, ол аата киhи буолар суолга үктэннэриини бастакы соругунан ааҕара. Онтон иккис соругунан ырыаһыт буолуох оҕолор дьoҕypдapын уhугуннаран, ыллыырга-туойарга баҕаларын күөдьүтэн, кылыһахтаах ырыа-тойук сүрүн ньымаларыгар үөрэтии буолар этэ. Кини ырыа-тойук саха норуотун үйэлэр тухары биэбэйдээн аҕалбыт тыына-кута, өҥүн-санаатын баайа-дуола буоларын, былыр-былыргыттан оҕону иитиигэ киниэхэ төрөөбүт норуотун тыынын иҥэрэргэ кыhаналларын, оччоҕо ыччат норуотун таптыыр иэйиигэ иитиллэрин, уус-уран тыл имэҥин иҥэринэрин, өбүгэлэрин үтүө үгэстэрин ылынарын, кэрэни кэрэхсиир, үтүөнү өйдүүр аһыныгас санаалаах, амарах сүрэхтээх айыы-хаан сиэнэ буола силигилээн тахсар суола итиннэ сытарын тоһоҕолоон бэлиэтиирэ. Үйэлэр тухары олох олуурдарынан-моhуурдарынан бэрэбиэркэлэммит үүнэр көлүөнэни иитэр үтүөкэннээх үгэс диэн ырыаҕа-тойукка оҕону уhуйуу буоларын дьоҥҥо тиэрдэ сатыыра.

Николай Иванович киэҥ ыырдарынан сылдьан, көмүс куолаһын Россияҕа, Францияҕа, Италияҕа, Болгарияҕа, Швейцарияҕа, Монголияҕа дьон-сэргэ дуоһуйа-астына истибиттэрэ, уос номоҕор киллэрбиттэрэ.

Николай Иванович «Дьон-сэргэ ох тыла», «Түөн тыллар», «Хайдах хайдаҕый?» диэн айымньылара киһи олоҕор күн аайы көрсөр кыһалҕаларын үтүө, сырдык санаанан салайтаран быһаарарга, уһуну-киэҥи мындырдык сыаналыыр дьоҕуру сайыннарарга тирэх буолаллар. Николай Иванович өбүгэ үгэһин, тылы-өһү үрдүк таһымҥа билэр буолан, кини айымньылара киһини үөрэтэр-такайар сүдү күүстээхтэр. «Көмүс дьүрүһүн» диэн тойугу үөрэтиэн баҕалаахтарга аналлаах кинигэтэ эмиэ туһааннаах дьоҥҥо олус суолталаах үлэ буолар.

Николай Иванович «Чаҕылытта Бэргэн» диэн бэйэтэ айбыт тэттик олоҥхотун дьон-сэргэ олус сэргээн, таттаран истэр этэ. Олоҥхо 45 мүнүүтэ устата толоруллар. 13 араас ырыалардаах. Кини бу олоҥхотун аныгы олоҥхо диэн ааттыыра. Кини, уопуттаах уһуйааччы быһыытынан, аныгы олоҥхо туһунан бэйэтин санаатын бэрт ылыннарыылаахтык маннык этэрэ: «Тэттик олоҥхо тыллара үөрэ-дьүөрэ таҥыллыбыт, көмүспүт, алмааспыт курдук күлүмүрдэс, тырымнас күүстээх тыллар буолуохтаахтар. Уу сахалыы суккуллан урааҥхай саха сүрэҕин ортотунан киирэн өбүгэлэртэн утуммут умуллан, умнуллан эрэр тыынын уһугуннарыахтара, уруйдаах аартыкка угуйуохтара. Аныгы дьон саха тыла кэрэтин кэрэхсии үөрэниэх этилэр. Оҕо иитиллэн киһи буолар. Ол иһин бухатыырым хайдах иитиллэн, эрчиллэн улааппытын хоһуйдум, айылҕа оҕото буоларын көрдөрдүм, айылҕа кыылларын кытары улааппытын, ол кыыллар киниэхэ үтүөнү оҥороллорун кэпсээтим. Тэттик олоҥхо оҕону уһуйарга ордук табыгастаах, тылын да үөрэтэргэ, ырыатын да толорорго тиэкиһэ кылгас, дорҕоонноро үөрэ-дьүөрэлэр». Кини олоҥхо үгэс буолбут толоруллуутун сүтэрбэт наадатыгар, олоҥхону салгыы сайыннарыыга тэттик олоҥхо суолтата улахан буоларын бэлиэтээн этэрэ.

Николай Иванович удьуор талааннаах, бэйэтэ туспа суоллаах-иистээх олоҥхоһут. Өрөспүүбүлүкэҕэ, улууска олоҥхо эйгэтин үөскэтиигэ ыытыллар тэрээһиннэргэ көхтөөхтүк кыттан, кыаҕа тиийэринэн тэрийсэн, биһигини кытта чугастык алтыһан үлэлээн кэлбитэ. Биһиги тэрийэн ыытар өрөспүүбүлүкэ таһымнаах тэрээһиннэрбитигэр ыҥырдарбыт эрэ, үөрүүнэн кэлэн, сүрдээх үчүгэйдик кыттан, ыллаан-туойан, санаатын этэн барара. Николай Иванович кэккэ өрөспүүбүлүкэҕэ олоҥхо эйгэтин үөскэтиигэ араас таһымнаах бэстибээллэргэ, куонкурустарга, Олоҥхо ыһыахтарыгар көхтөөхтүк кыттара. Киниэхэ өрөспүүбүлүкэҕэ ыытыллар тэрээһиннэргэ куруутун көмө-тирэх, өйөбүл, сүбэ-ама буоларын иһин уонна айылҕаттан бэриллибит талааныгар сүгүрүйэрбитин биллэрдэхпитинэ, үөрэр буолара. Кини өрөспүүбүлүкэҕэ ыытыллар олоҥхо, фольклор бэстибээллэрин хас да төгүллээх лауреата, дипломана буолар. Кылыһахтаах куолаһынан олоҥхолоон, ыллаан-туойан, санаатын этэн, дьон-сэргэ болҕомтотун тардара, сүргэтин көтөҕөрө. 

2011 с. Олоҥхо ыһыаҕар Саха Өрөспүүбүлүкэтин "Олоҥхо” национальнай кэмитиэтин салайааччыта Александр Николаевич Жирков илиититтэн махтал сурук тутан үөрбүтэ-көппүтэ.

Николай Иванович оһуохайга, тойукка, олоҥхоҕо уһуйууга олоҕунан, үлэтинэн бигэргэммит сиэрдээх санааларын сурукка тиһэн хаалларбыта кэлэр да өттүгэр уһуйааччыларга көмөлөөх буола турарыгар эрэнэбит.

Николай Иванович түөртүү строкалардаах хоһоонноругар бэрт дириҥ ис хоһоонноохтук, бэргэнник олоҥхо туһунан маннык этэн турардаах:

Олоҥхобут тыына – олохпут кыыма,

Олоҥхобут өрөгөйө омукпут тылын өрүһүйүө.

Олоҥхоҕо оҕону үөрэтээһин,

Омукпут тылын өлбөт үөстээҕин, - диэн.

Дьэ, хайдахтаах курдук бэргэн тыллары эппитий сирдээҕи олох умсулҕанын толору билбит, үтүөҕэ-кэрэҕэ үгүс оҕону уһуйбут, сахалыы сиэрдээх муударай киһибит Николай Иванович Сафонов.

Сүдү талааныгар сүгүрүйэр ытык киһибит Николай Иванович туһунан үтүө өйдөбүл көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бара турарыгар эрэллээхпит…

Елена Протодьяконова,

научнай –методическай үлэҕэ

уонна тас сибээскэ Олоҥхо Киинин

специалиһа