Home

Сайылыкка
Сайылыкпыт тиэргэнэ
Сирэм күөҕү тэлгэннэ.
Сибэккинэн киэргэннэ,
Силигилии симэннэ.
Ардах кэннэ халлаана
Аалай кустугу курданна,
Сөрүүн сүөгэй салгына
Сымала дыргыл сыттанна.
Самаан сылаас сайыҥҥа
Сайылыкпыт барахсаҥҥа,
Оҕо аймах мустаммыт
Оонньуурбутун таптыыбыт.

Петр Дмитриев - Туутук

Сирилэс тыаллаах, түптэлэс тымныылаах уһун кыһыммыт ааһан самаан сайын барахсан кэлэрэ саха омукка үйэттэн-үйэ тухары үөрүүлээх-көтүүлээх да буоллаҕа. Хас биирдии ыал муус кырыа кыһыҥҥы балаҕаныттан сайылыкка тахсыыта – Саҥа Дьылы көрсүүтэ туспа үтүө, туспа кэрэ-бэлиэ кэм. Аҕыс ыйы мэлдьи аргыардаах тымныыга, халыҥ кырыа хаарга сабыллан сыппыт хонуу, тыа барыта уһуктан саҥа чаҕыл күнү уруйдууллар.

Алаастар, үрэхтэр, сайылыктар хонуулара сымнаҕас күөх көбүөрүнэн тэлгэнэн күүтүүлээх хаһаайыннара көһөн кэлбиттэрин эҕэрдэлээн күөрэгэй ырыатынан, кэтэх тыаҕа кэҕэ чуор куолаһынан, саҥа аппыт сибэкки дыргыл сытынан көрсөллөр. Улахан дьоннор, оҕолор сайылыкка тахсаннар сүргэлэрэ көтөҕүллэр, санаалара саргыланар.

Күндүл халлаан күөнүттэн күн уота чаҕылыйан сып-сылааһынан сыдьаайар, тиит мас киистэтэ тахсан көҕөрөн чэлгийэр, хатыҥ чараҥ сэбирдэҕэ үүнэн ытарҕалыы иилинэн тэлибирии наскыйар. Сарсыарда эрдэттэн ымыы чыычаах – тиит күөрэгэйэ тыа саҕатыгар ыллаан дьырылатар, алааска хонуу күөрэгэйэ көтөн күөрэйэ-күөрэйэ дьурулаан ыллыыр, улахан күөллэр муустара ууллан балыктара ыыр.

Көтөр бииһэ – хаас, кус уонна анды үөрдэрэ көтөн суугунууллар, суккуллаллар. Кус, хаас, чөкчөҥө саҥата, кэҕэ этэрэ, чыычаах ырыата сүрэххэ кутуллар, сүргэни үөрдэр. Хонуу кырса көҕөрөр, сыттанар, кэрэ кэм.

Сайылык – ыанньыйбыт ынах маҕырааһынынан, үөр сылгы кистээн дьырылатыытынан, оҕо-уруу көрдөөх ырыатынан, күргүөм күлүүтүнэн туола түһэрэ үчүгэй даҕаны. Сайылыкка хаҥыл сылгылар сырсыыларын, модун-дохсун оҕустар харсыһыыларын, ыраахха диэри унаарар түптэ дьикти сытын ким умнуо баарай?

Сайылыкка тахсыы биһиги кыраайбыт ыарахан усулуобуйатыгар сөп түбэһиннэрэн, мэччирэҥи, туһаныллар сирдэри көдьүүстэрин үрдэтэргэ көмөлөһөр.

Мэччирэҥнээх сайылыкка ынах, сылгы, сүөһү дөбөҥнүк уойар, ынах элбэх үүтү ыатар. Онон сайылыкка көһүү саха норуотун олоҕун биир туспа бэлиэтэ буолар.

2022 сыл көрдөрүүтүнэн бүтүн өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 355 сайылык үлэлээбитэ, олортон 339 ыанар ынахха, 16 субан сүөһүгэ. Киин уонна илин эҥэр оройуоннарга ордук элбэх сайылык баара. Уус-Алдан улууһугар - 44, Амма улууһугар - 39, Хаҥалас - 29, Чурапчы - 25, Мэҥэ Хаҥалас - 23, Бүлүү бөлөх оройуоннарыгар Сунтаар улууһугар - 37. Хоту оройуоннарга сайылык эмиэ баар, Дьааҥы улууһугар - 10, Кэбээйи улууһугар - 9, Орто Халымаҕа - 5, Үөһээ Халыма - 3.

Мультимедийнай: аудиокинигэлэр

Сайылык : икки оонньуулаах пьеса, 1 ч. 8 мүн.

Киирэн иһит

Сайылык : киносценарий, 39 мүн.

Киирэн иһит

Сааскы көтөр кэлиитинэн билгэ

Саас бадараан көтөрдөрө (чөкчөҥө, бараах, үгүрүө) кэлиитэ көҕө суох, аҕыйах. Ол аата аны сайын ардаҕа суох. Улахан кураан буолар туоһута.

Туруйа, кус-хаас үөрэ халыҥ буоллаҕына - саас кэлиитэ көхтөөх, сайын ардаҕа аҕыйах.

Сааскы туруйа олус үрдүгүнэн саҥара-саҥара элиэтээн ааһара - кураан сайыҥҥа.

Туруйа үҥкүүлүүрэ - ичигэһи эргитэр.

Саҥа кэлэр кус олус эмиһэ - тымныы-хахсааттаах уһуур сааскыга.

Тыыраахы, хопто хото кэллэҕинэ - муус ууллар бэлиэтэ.

Күөрэгэй эрдэлээтэҕинэ - сааскыта ичигэс.

Хараҥаччы курдук кыра көтөр эрдэ кэллэҕинэ, сааһа эмиэ эрдэлиир.

Сааскы көтөр кэлэн баранүөрдээн ааҥныыра - төрүөҕэ аҕыйах буоларыгар. Оттон иккилии буолан хаҥыыластаҕына - төрүөҕэ элбииригэр диэн буолар.

Үгүрүө үөһэттэн үөгүлүү-үөгүлүү түһэрэ - ичигэс кэм кэлэр бэлиэтэ.

Үүнээйинэн билгэ

Саас сир кырса хаар анныттан көҕөрөн таҕыстаҕына, учугэй (өҥ) сайын буолар.

Ньургуһун сэбирдэҕэ улахан уонна ньалҕаххай буоллаҕына, үчүгэй саас буолар.

Ньургуһун саас үүнэн иһэн кэхтэн хааллаҕына, кураайы сайын буолар.

Алтан от (ньээм от) сүөһүгэ үчүгэй тыыннаах. Ынах үүттэнэр, сүөһү өҥө килэрийэр.

Тиит мас мутукчата уһун, хойуу буоллаҕына, үчүгэй үүнүүлээх өҥ сайын буолар.

Кураайы сайын тиит мутукчата кыра иинэҕэс буолар.

Үүнүөх сиэмэ силиһэ элбэх буолар.

От, бурдук тахсыыта эрдэ ситэр сайыныгар баҕа батаһа эрдэ сибэккитийэр.

Сайын хатыҥ сэбирдэҕэ ньалҕаххай буоллаҕына, ынах үүттээх-арыылаах буолар.

Тэтиҥ, хатыҥ мастар убаабыттара (аанньа үүммэт буолбута) - сир кырса куурбутун бэлиэтэ.

Этиҥинэн, кустугунан билгэ

Этиҥ саас эрдэ Ньукуолун иннинэ эттэҕинэ, учугэй, ардахтаах, өҥ сайын буолар.

Этиҥнээх, чаҕылханнаах сайын дьаҥа-дьаһаҕа суох, киһитигэр, сүөһүтүгэр үчүгэй сайын буолар.

Этиҥ быстыбакка ньириһийэн өр, бытааннык этэр буоллаҕына, уһун ардах кэлэр.

Этиҥ кылгастык дэлбэритэ ыстанан этэр буоллаҕына, быстах ардах түһэн ааһар.

Этиҥ халлаан оройугар ыттан эттэҕинэ, ардах уһуур.

Этиҥ тохтоло суох этэн ньириһийэ турар буоллаҕына, тобурах эбэтэр тымныы силлиэ быстахтык түһэн ааһар.

Кустук ардаҕы тардар. Ханна кустук тахсар да, онно ардах туһэр.

Бүтүн (дуҕа курдук) кустук түстэҕинэ, ардах уһуур.

Икки-үс хос кустук түстэҕинэ, ардах улаатар.

Элбэх кустуктаах сайын ардахтаах сайын буолар.

Бэлэмнээтэ: Александрова А.А. - СӨ Национальнай бибилэтиэкэ КОПиПО үлэһитэ
Матырыйаал: СӨ Национальнай бибилэтиэкэтин фондатыттан, интернет ситимиттэн туһанылыннылар.

Сайылык - уйгулаах олох төрдө

НАЦИОНАЛЬНАЙ БИБИЛЭТИЭКЭ ФОНДАТЫТТАН ЭЛЕКТРОННАЙ КИНИГЭЛЭР