“
«ҺӨҔҮҤ: саха тыла – худуоһунньук хараҕынан 2.0» быыстапка диэн саха тылын баайын уонна уратытын харахха көстөр уобарастарынан уус-уран дьүһүйүү буолар. Бэйэтэ туспа чинчийии тэҥэ. Бу бырайыак Бэрэсидьиэн култуураны көҕүлүүр пуондатын өйөбүлүнэн тэрилиннэ.

Көрдөрүүгэ 26 кэрэхсэбиллээх үлэ талыллыбыта. Айымньылар саха тыла уонна култуурата дириҥ силистээхтэрин сэһэргииллэр, итиэннэ тыл диэн аҥаардас кэпсэтэргэ эрэ туһалыыр буолбакка, айар-тутар иэйиини эмиэ уһугуннарар күүс буоларын кэрэһилииллэр. Быыстапкаҕа Марианна Лукина, Борис Осипов, Дьулустан Бойтунов, Елизавета Третьякова, Лена Гоголева, «Узкий взгляд» арт-бөлөх, Ольга Рахлеева, Иннокентий Попов курдук биллэр худуоһунньуктар, ону тэҥэ эдэр кэскиллээх уруһуйдьуттар Йэн Сур, Антонина Шадрина, Мира Аргунова, Василий Камшилин, Анна Саввина, Лилия Ушницкая уо.д.а. кытыннылар. Кинилэр үлэлэрэ араас жанрга уонна араас ньыманан, тиэхиньикэнэн оҥоһуллубуттар – живописьтан, графикаттан саҕалаан, эспэримиэннээн көрүүгэ тиийэ – ол тэҥэ биһиги култуурунай кодпут уонна тылбыт эмиэ хатыламмат уратылаахтар, элбэх өрүттээхтэр, киэҥ хабааннаахтар, эҥин эгэлгэ хайысхалаахтар.

Худуоһунньуктар саха тылыгар, дэгэтигэр, суолтатыгар, дорҕоонугар, саҥарар тэтимигэр сыһыаннара айбыт уобарастарыгар, кырааскалаабыт өҥнөрүгэр-дьүһүннэригэр, оҥорбут быһыыларыгар-киэптэригэр ырылхайдык көстөр. Хас биирдии үлэ киһи тылынан сатаан тиэрдибэт өйдөбүлүн, туругун уонна бэлиэтин дьүһүйэллэр.

Үлэлэр быһаарыыларын икки тылынан суруйарга тылбаасчыттар Анисия Иевлева, Аита Шапошникова көмөлөстүлэр. Кинилэр тиэкиһи туруору тылбаастаабакка, саха тылын имигэстик оонньотон, айымньы ис хоһоонун уонна дьайар күүһүн хомоҕойдук хоһуйан биэрдилэр. Бу туһугар эмиэ уустук үлэ эбээт: саха тылын толору баһылаабыт, туох туһунан суруллубутун үчүгэйдик өйдүүр уонна төрөөбүт тылын ытыктыыр эрэ киһи сананар соруга.

«ҺӨҔҮҤ: саха тыла – худуоһунньук хараҕынан 2.0» быыстапка саха тыла уонна ускуустубата алтыһар былаһаакката эрэ буолбатах: бу төрүт култуурабыт үйэлээх баайын хайдах харыстыыр, кэлэр көлүөнэлэргэ энчирэппэккэ чөл тириэрдэр туһунан толкуйдуур төлкөлөөх түһүлгэ буолар.

Быыстапканы Арассыыйа худуоһунньуктарын сойууһун Саха сиринээҕи салаата, СӨ Национальнай бибилэтиэкэтэ, «Саха сирин култуурата» айар холбоһук тэрийдилэр.

Перевод

Федорова Харитина, Саха сирин худуоһунньуктарын сойууһун быыстапкаҕа уонна сырдатыыга исписэлииһэ.

Камшилин Василий Геннадьевич
«КЭМ-КЭРДИИ» «ВРЕМЯ»
«ҮЙЭ» «ВЕК»
Тыл диэн киһи аймах арахсыспат сорҕото. Ол эрээри сурук-бичик сайдыыта саҥарар саҥаны атын киэпкэ киллэрэр, уларытар, сорох дорҕоонун симилитэр дьайыылаах. Ити да буоллар, сурук үөскээн, өбүгэ тыла сүппэккэ бу күҥҥэ диэри кэллэҕэ, этиллибити кумааҕыга тиһэн үйэтитэн иһэр буоламмыт.

Перевод
Жиркова Анна Николаевна
«ЧУОРААН»
«КОЛОКОЛЬЧИК»
Арай чуорааны тыаһаттахха, туох буолуой? Ап-хомуһун суураллан сүтүө?
Баҕа санаа туолуо? Эрэммиппит курдук буолуо? Биитэр чугдаарбакка турдун дуу...
Хара-маҥан, сырдык-хараҥа, сылаас-тымныы.
Олох сүүрүгэ хайа диэки салаллара биһиги хамсаныыларбытыттан тутулуктаах.

Перевод

Рахлеева Ольга Афанасьевна
«ОЙУУРДААХ КУОБАХ ӨЛБӨТ»
«ЗАЯЦ В ЛЕСУ НЕ ПРОПАДЕТ»
Кыра эрдэхпинэ эбэм Мария Прокопьевна «Ойуурдаах куобах өлбөт» диэн өс хоһоонун элбэхтэ этэр буолара. Ол аата тугун туоһуласпыппар, кини быһаарбыта: «Чугас дьонноох киһи өлөн-быстан биэрбэт, ыарахан кэмигэр өйөбүллээх буолар», - диэн. Ити курдук муударай сүбэтинэн уонна бэйэтин холобурунан кини биһиэхэ дьиэ кэргэн уонна уруу-аймах суолтатын өйдөппүтэ. Ол ытык өйдөбүлү билигин биһиги аны бэйэбит оҕолорбутугар иҥэрэбит.

Перевод
Ушницкая Лилия Николаевна
Серия
«ӨБҮГЭ ЫЛЛЫГЫНАН»
«ПО ПУТИ ПРЕДКОВ»
Лукина Марианна Михайловна
«ОҔО СААСПАР ЭРГИЛЛЭН ... »
«ВЕРНУТЬСЯ К ДЕТСТВУ… »
Кыысчаан ийэтин кытта кинигэ ааҕа олорор. Ол кинигэтэ киниэхэ аан дойду аанын арыйар... Төрөөбүт тылга таптал ити курдук киһи күн сирин көрүөҕүттэн дьиэ кэргэнигэр иҥэриллэр.
Оттон оҕо саас өйдөбүллэрэ туохха да сыаналаммат күндүлэр.

Перевод
Холст, масло
70 х 90
Йэн Сур
«КУЙАХ»
«КОЛЬЧУГА»
Хас биирдии тыл, кэтиллэр куйах ырбаахы тимир тиһилигин курдук, дьону уонна устуоруйалары ситимниир. Бу арт-эбийиэк, тыл илиигэ тутар куйах курдук, норуоттар өйдөспөт буолууларыттан уонна омугунан арахсыыларыттан хаххалыыр кыахтааҕын бэлиэтиир. Дьону-норуоту сомоҕолуур тылбыт үйэлээх баайын симилитэр ааһар албастартан, бу куйах курдук, көмүскэл буолуохтаахпыт.

Перевод
Макаров Федот Гаврильевич
«СӨ НОРУОДУНАЙ СУРУЙААЧЧЫТА
Д.Ф. НАУМОВ МЭТИРИЭТЭ»
«ПОРТРЕТ НАРОДНОГО ПИСАТЕЛЯ РС(Я) НАУМОВА Д.Ф.»
Шадрина Антонина Валентиновна
«МАҤНАЙГЫ БИЧИК»
«ПЕРВЫЕ ПОЧЕРКУШКИ»
Оҕо кыра эрдэҕинэ суруллуох айылааҕы барытын марайдыыр идэлээх. Кини бу кэмҥэ олох хааччахтарын билбэт көҥүл киһи буолан, толкуйдаабакка да таах тардыалыыр. Онтуката тигии сирэйдээх өбүгэлэрбит бэйэлэригэр уруһуйданар ойууларын курдук. Сотору кэминэн ити бичийбитэ сурукка кубулуйуо. Норуот тыла үөскүүрүгэр бастакы хардыылар ити курдук оҥоһуллан эрдэхтэрэ...

Перевод
Принт на холсте, роспись, вышивка
110 х 160
Саввина Анна Дмитриевна
«СИТИМ»
«СВЯЗЬ»
Осипов Борис Афанасьевич
«АРДАХ ТҮСПҮТ СУОЛА. БИИР ТЭҤИ КӨРДӨӨН»
«СЛЕДЫ ДОЖДЯ. В ПОИСКАХ ИДЕНТИЧНОСТИ»
Киһи олоҕо ардах түспүт суола начаас кууран-иҥэн хааларын тэҥэ түргэн. Таммахтара эркиҥҥэ дьиибэ баҕайы бээтинэ буолан көстөллөр. Биһиги олохпут эмиэ ити курдук биллибэтинэн уларыйар: күммүт дьылга кубулуйа охсор. Ол тэтимҥэ биһиги тоҕо уонна туох иһин олорорбутун да ситэ өйдөөбөккө хаалабыт. Кимминий мин? Туохпунуй дуу, мин?...

Перевод
Христофорова Наталья Алексеевна
«КЫДАМАЛАҺЫННАРБАТАХТАРЫНААҔАР»
Аныгы олоххо соччо туттуллубат буолан, умнуллууга барбыт тылы өйдүү сатаан биэрээччибит. Ханна эрэ төбөҕөр чугас баҕайы баар курдук эрээри, бүдүмүк өй түгэҕиттэн кыайан хостоон таһаарбакка сордоноҕун.

Перевод
Попов Иннокентий Петрович
«ТАЛАХ ЫНАХ»
«КОРОВА ИЗ ТАЛЬНИКА»
Талах ынах – кыыл оонньуурдартан саамай судургулара, ол эрээри ураты көстүүлээхтэрэ. Бу ханна да суох оҥоһугу биһиги өбүгэлэрбит айан-толкуйдаан таһаарбыттара кэрэхсэбиллээх. Өйдүүбүн ээ, кыра эрдэхпинэ аҕам саха быһаҕынан аҕыйах мүнүүтэ иһигэр талахтан итинник ынахтары кыһан биэрэрин. Бу оонньуур сүрүн көстүүтэ – муос. Онтукабыт араас буолар: төкүнүк, көнө, туора, адаар, хороҕор... Ынахпыт атахтара да суох буоллар, бөкүнүк көхсө оһуор курдук ойууламмыт буолан, хайдах дьүһүннээх-көрүҥнээх сүөһү буоларын киһи тута хараҕар оҥорон көрөр.

Перевод
Амыдаев Николай Александрович
«ЛООКУУТ УОННА НЬУРГУҺУН»
Буойун-бэйиэт Тимофей Сметанин «Лоокуут уонна Ньургуһун» кинигэтиттэн саҕыллыбыт санаа сабыдыалынан оҥоһуллубут дьүһүйүү уус-уран айымньы туруорар бөлүһүөктүү ыйытыыларын ырылхайдык ойуулуур: олох суолтатын көрдөөһүн, киһи айылҕалыын алтыһыыта уонна култуурабыт үйэлээх баайа... Хас биирдии киһи тыыннааҕын тухары көрсөр утарылыыһыта уонна, төттөрүтүн, биир ситимҥэ дьүөрэлэһиитэ бу манна эмиэ көстөр. «Лоокуут уонна Ньургуһун» дыраама буолан, тыйаатыр туругун тыына биллэргэ дылы.

Скульптура хас биирдии бытархай чааһа кытта киһини духуобунай сайдыы, ис эйгэ, литэрэтиирэ айар үлэҕэ көҕүлүүр күүһүн туһунан толкуйга түһэрэр дьиктилээх. Бу оҥоһук суругунан уонна оҥоһугунан айымньы икки ардыгар далаһа буолар.
Ол устун хааман, киһи ускуустуба, литэрэтиирэ туһунан кэпсэтиигэ, ырытыыга кыттыһыан сөп.

Перевод
Иванова Сардана Владимировна
«БЫЛААТ УОННА МИН»
«ПЛАТОК И Я»
Төрөөбүт тылы харыстыырга, тарҕатарга уонна үйэтитэргэ, бастатан туран, дьон судургутук өйдүүрүн, кэбэҕэстик ылынарын курдук тиэрдэ сатыахтаахпыт. Маныаха аныгы тиэхиньикэни туһанан, сонун ньымаларынан үөрэтэ сатыыллара хайҕаллаах. Холобура, «Яндекс Переводчик» сыһыарыыны ылан көрүөҕүҥ. Мин эмиэ сыыппара кыаҕар уонна судургу буолуохтаах диэн өйдөбүлгэ тирэҕирэн, бу «Былаат уонна мин» диэн бырайыакпын оҥордум. Былаат киһи аймах таҥнар-симэнэр буолуоҕуттан баар. Итэҕэл араас көрүҥэр барытыгар туттуллар атрибут. Кэлин бэлиитикэҕэ кытта туһаныллар буолбута: идиэйэни тарҕатыыга. XVIII үйэттэн нэһилиэнньэ бары араҥата былааты күннээҕи олоҕор иилинэр, баанар буолбута.

Перевод
Острелина Мария Петровна
«АРБИТА»
Дабдасова Айыына Александровна
Триптих
«ТАПТАЛ»
«ЛЮБОВЬ»
Хас биирдии киһи, көтөр-сүүрэр, үүнээйи тапталы араастык ылынар. Ол аата таптал хас биирдиибитигэр ураты ис хоһоонноох. Ити эрээри барыбытын холбуур аналлаах. Таптал ыллыга барыбытыгар биир дуо? Биитэр сорох мэһэйи, эрэйи туораан, тапталга тиийэр дуо? Ол эрээри барыбыт айана хатыламмат дьикти буолуохтаах...

Перевод
Петрова Наталья Назаровна
«САХА КӨМҮС ТЫЛА»
«ДРАГОЦЕННЫЙ ЯЗЫКА САХА»
Киэргэли көрдөхпүтүнэ хайыыбытый? Кэрэхсээн баран, салгыы ааһа турабыт. Биитэр дьоро күҥҥэ маанымсыйан кэтэн баран, ылан устан ууран кэбиһэбит. Ол эрээри бу симэҕи өйдөөн көрдөххө, өбүгэбит үрүҥ көмүс оһуордарга биһиэхэ илдьитин кистээбит эбит. Ону аахтахпытына, бүтүн устуоруйабытын билиэхпитин сөп. Ол илдьит үйэттэн үйэҕэ, көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэн иһиэ...

Перевод
Холст, масло, акрил, бусины стеклянные
90 х 70
Давыдова Наталья Васильевна
«ХААРЧААНА»
«СНЕГУРОЧКА»

.. кыҺыл

от күӨх

.. араҔас

. .... кҮрэҥ

бороҤ


Перевод

«ХААРЧААНА»

«СНЕГУРОЧКА»

Деревянные заготовки, акрил, лак

Илларионова Аюша Наянтаевна
Андросова Дария Александровна
«ХАҺЫАТ»
«ГАЗЕТА»
Хаһыат кэллэҕинэ, дьиэ кэргэн хас биирдии ааҕар кыахтаах киһитэ бэйэтигэр туох эмэ сонуну булан ылар. Ааҕыллан бүппүт хаһыат быраҕыллыбат, кумааҕы курдук, туохха эмэ туһаныллар. Саха омуга барыны бары туһаҕа таһаарар уратыта итиннэ да көстөр. Төһө да күннээҕи олоххо хаһыат наадалааҕын иһин, олус кэбирэх матырыйаал буоларын бу чараас туой оҥоһук кэрэһилиир.

Перевод

Саввина Кюннэй Викторовна
«ОРНАМЕНТ»
Сыыппара эйгэтигэр саха тыла сүппэккэ-симэлийбэккэ, бэйэтин суолун тобулуо, тустаах миэстэтин булуо дуо? Аҕыйах ахсааннаах норуоттар тылларын көмпүүтэр бырагырааматын тыла баһыйыа, үтүрүйүө дуо?

Перевод
Петрова Светлана Ивановна, Никифорова Валериана Васильевна, Егорова Розалия Михайловна, Пахомова Ирина Константиновна
«БУУКТААХ СОН»
«ЗИМНЯЯ ШУБА»
Бууктаах сон сахаларга ХIХ үйэҕэ тэнийбит тас таҥастара буолар. Бу көрдөрүүгэ турар сон Дания Национальнай түмэлигэр харалла сытар саҕынньах киэбинэн тигиллибитэ. Тас өттүттэн бууктаах сон буоллаҕына, тиэрэ эргитэн кэттэххэ – “хотой сон” диэн ааттыыр түүлээх саҕынньахтара буолан хаалар.
Бууктаах сон сүрүн уратыта диэн, икки ойоҕосторунан кокуора оноолоох. Солко киллэһиктээҕин иһин сороҕор “торҕолоох сукуна сон” диэччилэр, ардыгар тимир тиһиликтээҕин иһин “мандардаах сон” дииллэр. Ол буоҕускатын оһуора эмиэ араас ойуулаах буолар: "кымырдаҕас", "тыҥырахтаах тордуйа", "баалбаар", "ханнык", "кэлтэгэй".
Ол эрээри бууктаах сон диир оруннаах. Тоҕо диэтэххэ, сон аллараа эҥээрин эргиччи быыдыра, киис, буобура тириитинэн тулалыыллар.

Перевод

Гоголева Лена Ивановна
«САХА ТЫЛА. ААР ТОЙОН»
«ЯКУТСКИЙ ЯЗЫК. ААР ТОЙОН»
Мин санаабар, саха тыла диэн үрдүкү Айыылар бэлэхтэрэ.
... Ханна эрэ Саха сиригэр көмүс бэс үүнэр эбит.
Лабаалара үөһэ халлааҥҥа үүнэн тахсаллар.
Айыылар бэлэх биэрбит тыллара, маҥан чыычаахтар буолан, сиргэ түһэллэр уонна хоһоон буолан көтөллөр, кэпсээн буолан дайаллар, олоҥхо буолан туойаллар.
Устар ууну сомоҕолуур уран тыллаах киһи
этигэн этиитинэн уйдара дайар
хомоҕой тыл кынаттаах атын
айымньы үөрэ эккирэтэр...

Перевод

Дерево, акрил, масло
Третьякова Елизавета Ивановна
Иллюстрации к книге И. Каратаева «Азбука»
Бойтунов Дьулустан Афанасьевич
«УУС ЭТТЭНИИТЭ»
«ЗАРОЖДЕНИЕ КУЗНЕЦА»
Саха өйдөбүлүгэр, уустар диэн үөһэттэн айдарыллан кэлбит дьон. Киниттэн оннооҕор ойуун куттанар дииллэрэ. Ол иһин ураты ытыктабыллаахтык сыһыаннаһаллара. Уус, эмиэ ойуун курдук, эттэниини ааһыахтаах: уот нөҥүө ыраастанан, ыарыыны тулуйан киллийэн, тургутууну ааһан күүһүрэн.

Перевод

Учащиеся Нюрбинской детской школы искусств,
руководитель - Егорова Алиса Васильевна
«САХАМ СИРИН БАЛЫКТАРА»
«РЫБЫ РОДНОЙ ЯКУТИИ»
Арт-группа «Узкий взгляд»: Шапошникова Туяра Ефимовна,
Николаева Наталья Васильевна, Романова Евдокия Петровна,
Шапошникова Екатерина Ефимовна
«ЭТИҤ ТИИҺЭ»
«ЗУБ ГРОМА»

Кинилэр ахсааннара сыл аайы уларыйа турар. Холобур, олус дьыбардаах кыһын кэнниттэн элбэхтик үөскүүллэр, оттон сымнаҕас кыһын кэннэ аҕыйах төрүөхтэнэллэр. Саамай элбэх “этиҥ тииһэ” диэн ааттанар хомурдуос Дьокуускайга 2017 сыллаах сайын баар буола сылдьыбыт.

Sakhaday сайт матырыйаалыттан



Саха төрүт итэҕэлэ киһи айылҕаны кытары тулхадыйбат ситимнээҕин туоһулуур. Ол курдук, уһук хотугу томороон тымныылаах айылҕа күөнүгэр үөскээбит номохторго уонна мифтэргэ олоҕурар итэҕэл туох баар хамсыыр харамайы, үүнээйини, сири-дойдуну үрдүк айыылартан тиксибит куттаах-сүрдээх, иччилээх буолалларын көрдөрөр. Аан Ийэ дойду тыыннаах кэрэ көстүүтэ олонхоҕо ойууламмыт.


Салгыы


Перевод
“

Көрө һөҕүҥ.

Истэ һэргээҥ.

Тиллэ турар,

Тылла турар

Тылбыт курдук

Алгыс аспыт

Аал Луук Маспыт

Арчыламмыт буолуохтун.


Смотря - удивляйтесь.

Внимайте с интересом.

Возведенное нами дерево -

наш Аал Луук мас -

раскрывающийся, оживающий,

Как наш язык,

Пусть будет благословлено,

Освящено.

Отрывок из стихотворения Елизаветы Мигалкиной «ҺӨҔҮҤ алгыһа»

Организаторы выставки современного искусства
«ҺӨҔҮҤ: якутский язык глазами художника 2.0»:
Союз художников Республики Саха (Якутия)
Национальная библиотека Республики Саха (Якутия)
Творческое объединение «Культура Якутии»

Дизайн: Студия «Сулусчан».
Фото: Петр Егоров, Нина Слепцова.
Редактор: Татьяна Павлова.
Верстка: Юлия Новгородова.

culture.yakutia@gmail.com

Проект реализован при поддержке
Президентского фонда культурных инициатив.

Nikola Tesla
Nikola Tesla was a Serbian American inventor, electrical engineer, mechanical engineer, physicist, and futurist best known for his contributions to the design of the modern alternating current (AC) electricity supply system.
Республика Саха (Якутия), 2025 год
Made on
Tilda