Амма улууһа төрүттэниитэ
1873 с. тохсунньу 1 кунугэр Боотуруускай улууhун I Скороульскай нэhилиэгэр (билиҥҥинэн Амма улууhун Соморсун нэhилиэгэр) Үрүйэ алааhа диэн сиргэ төрөөбүтэ. Аҕата Петр Васильевич Рязанскай (1822 сыллаах төрүөх) Боотуруускай улуус Хадаар нэhилиэгиттэн төрүттээҕэ. Ийэтэ - Наталья Ивановна Кардашевская (1829 с.) Скороульскай нэhилиэк, Үрүйэ алааhа. Кэргэнэ - Мария Игнатьевна Тарасова (1880 с.) Боотуруускай улууhугар Хайахсыт нэhилиэгэр үөскээбитэ. Кини биллиилээх общественнай деятель, Ил Тумэн бэрэссэдээтэлэ А.П.Илларионов төрүттэрин кытта ситимнээх. Үс уол, икки кыыс оҕолоохторо.
1890 с. эр дьон Дьокуускайдааҕы классическай прогимназияны бүтэрбитэ.
1891-1893 с.с. Боотуруускай улуус суруксута.
1894-1897 с.с. I Чакыр нэhилиэгин кинээhэ.
1898-1899 с.с. I Чакыр нэhилиэгин суруксута.
1900-1901 с.с. Дьокуускай уокурук комиссарын көмөлөhөөччүтэ.
1902-1906 с.с. I Чакыр нэhилиэгин суруксута.
1907-1911 с.с. I Чакыр нэhилиэгин кинээhэ.
1911 с. ахсынньы 20 күнүттэн 1914 с. ахсынньы 31 күнүгэр диэри Амма улууhун бастакы кулубата.
1912 с. Сахалар уобаластааҕы съезтэрин дэлэгээтэ.
1914-1917 с.с. III Чакыр (Соморсун) нэhилиэгин суруксута.
1917 с. Саха уобалаhынааҕы тыа сирин үлэhиттэрин (бааhынайдарын) съезтэрин дэлэгээтэ.
1917 с. III Чакыр дьонун аатыттан, Куттал суох буолуутун кэмитиэтигэр, большевик Петровскайга «олох кэскиллээхтик сайдарыгар» баҕаран телеграмма ыытар.
1918 с. сэтинньитигэр Саха уобалаhын Земскэй Управатын коллегиятын чилиэнин быhыытынан, Арассыыйа Верховнай правителэ А.В. Колчакка: «... даём торжественное обещание быть верными и неизменно преданными Российскому государству», - диэн ис хоhоонноох телеграмма ыытыллыбытыгар илии баттаhар.
1919-1920 с.с. дойдутугар Соморсуҥҥа, Арыыга, Эрэhээн алааhыгар баар хаhаайыстыбатын көрүнэн олорбут. «Альфаловальк» үүт сэппэрээтэрин суруттаран ылбыта.
1920 с. сэтинньи 7 күнүгэр Афанасий Петровичка «Саха Омук» обществоны тэрийэн, культурнай-сырдатар үлэни көҕүлүүрүгэр ыҥырыы сурук кэлбитэ. Онон, Халаалы үрэх төрдүгэр Арыыга «Саха Омук» общество филиала тэриллибитэ. Түмүгэр Соморсун нэhилиэгэр аан бастаан испэктээкиллэри туруортаабыттара. Онно улаатан эрэр оҕолор Гаврил Харитонов, Алексей Соломонов уо.д.а. кыттыбыттар.
1921 с. алтынньы ый - 1922 с. кулун тутар 22 к. Бүлүү уокуругун Одуну сэбиэскэй оскуолатын учуутала.
1922-1923 с.с. ВОЯНУ боломуочунайа.
1924-1925 с.с. Амма улууhунааҕы сэбиэскэй былаас съеhигэр III Чакыр нэhилиэгиттэн дьокутаат.
1926 с. олунньу 2-13 күннэрэ Саха АССР IV Бүтүн Саха сиринээҕи Сэбиэттэрин съеhин дэлэгээтэ.
1925-1927 с.с. Саха АССР Наркомземын комиссарын солбуйааччы, землеустройство хамыыhыйатын бэрэссэдээтэлэ.
1928 с. «Конфедералистар» хамсааhыннарын содулунан, үлэтиттэн ууратыллар. Соморсуннааҕы хаhаайыстыбатыгар тахсан олорор.
1929 с. сэтинньитигэр "Уолугар Кытайга күрээри оҥостор» диэн ОГПУнан тутуллан хаайыллар.
1930 с. алтынньы 3 күнүгэр, 57 сааhыгар «Тройканан» ГУЛАГ лааҕырыгар бириигэбэрдэнэр. Кэнники дьылҕата биллибэт...
Павлов, А. А. Губернатор И. И. Крафт (Якутск, 2004).
Реформатор земли Якутской губернатор Иван Иванович Крафт, 1906-1913 (Якутск, 2011).
Якутский губернатор Иван Иванович Крафт (1861-1914) : биобиблиогр. указ. (Якутск, 2011).
Номох буолбут олох - диэн элбэхтэ этэбит. Саха омук үтүө дьонун туһунан номох оҥостон илдьэ сылдьыыта нууччалыы эттэххэ «историческая память» харыстыыр, көмүскүүр, саҥаттан саҥа көлүөнэҕэ тириэрдэр ньымата диэтэххэ сыыспаппыт буолуо.
Олег Сидоров, филологическай наука кандидата
Делегаты съезда якутов по случаю 300-летия Дома Романовых.
А.П. Рязанскай 1918-1919 с.с.
Күлүмнүүрдүүн Земствоны
Саха сиригэр киллэрэ сатаабыттара...
Көҥүлтэн, Эрэлтэн, Эйэттэн
Күндү суох хайа да омукка!
Ол иһин суһумнаа үрдүктэн,
Күннээх күөх дуоҕабыт, сахаҕа
Күн ууһун көмүскүү турдуннар
Олоҥхо Боотурун кэриэтэ
Уолан дьон биһиэхэ баар буолар
Ким кимин быһаарар түгэҥҥэ.
Сүһүөхтээх бэйэбит нөргүйүөх,
Сүрэхтээх бэйэбит долгуйуох,
Сахалыы истиҥник иһийиэх,
Хас биирдии ааттары хатылыах:
Күлүмнүүр кэккэтэ күлүктэн
Таҕыстын ытык уот иннигэр!
Батталы аан бастаан утарбыт
Баараҕай күн дьоммут- кинилэр!
Хаайыллан, кыргыллан, кыранан
Бараммат сүдүлэр чуумпулар.
Алгыырга дылылар ыраахтан
Алааска иҥнэйбит сэргэлэр...
// Чолбон. - 2022. - № 11. - С. 29
Кылгатыллыбыт
Афанасий Рязанскай
РФ уонна СӨ худуоһунньуктарын сойуустарын чилиэнэ Н.Н. Рязанскай "Улуус бастыҥ кулубата" хартыыната, 2023 с.
Амма улууһун тэрийбит маҥнайгы кулуба Афанасий Петрович Рязанскай (1873-1930) (Дьокуускай, 2023).
Василий Васильевич Никифоров-Кюлюмнюр : фотографии, документы (Якутск, 2006).
Василий Васильевич Никифоров-Кюлюмнюр (Якутск, 2016).
Первый областной съезд якутов 1912 г. (Якутск, 2020).
Клиорина, И. С. История без флера. Последнее десятилетие в жизни Кюлюмнюра (1918-1928 гг.) (Якутск, 1999).
Ковлеков, С. И. В. В. Никифоров и съезд якутов 1912 года (Якутск, 1996).
Оймяконский купец-меценат Н. О. Кривошапкин (Усть-Нера, 2007).
Якутская Степная дума - первый опыт областного самоуправления : материалы науч.-практ. конф. (Якутск, 2007).
Летопись якутского предпринимательства, XVII-XXI века (Новосибирск, 2015).
Якутия. Хроника. Факты. События : 1632-1990 (Якутск, 2012).
Башарин, Г. П. История земледелия в Якутии : (XVII в.-1917 г.) (Якутск, 1989-1990).
Курчатова, Т. Т. Первая всеобщая перепись населения Российской империи 1897 г. в Якутской области : (историко-демографический аспект) (Якутск, 2006).
Дьяконова, Н. Н.
Якутская интеллигенция в национальной истории: судьбы и время (конец XIX в.-1917 г.) (Новосибирск, 2002).
Попов, Г. А. Сочинения (Якутск, 2016).
История Якутии в документах архивов г.Санкт-Петербурга : краткий справочник (Якутск, 2023).
Лингвист Семен Андреевич Новгородов (Дьокуускай, 2007).
Всеякутские съезды Советов : документы и материалы : 1922-1937 (Якутск, 1972).
Бюллетень Четвертого Всеякутского съезда Советов (Якутск, 1926, № 2).
Избранные народом : делегаты Всеякутского съезда Советов, члены ЯЦИК, депутаты Верховного Совета ЯАССР, РСФСР, СССР, народные депутаты Верховного Совета ЯАССР/Я-С.ССР/РС(Я)..., 1922-2008. (Якутск, 2009).
Хатылаев, М. М. Политические деятели Якутии 1917-2003 годов: первые лица (Москва, 2005).
Сидоров, О. Г. Якутская Автономная Республика: действующие лица (1917-1922) (Якутск, 2022).
От Госплана до Минэкономики: люди, события, документы. (Якутск, 2015).
Народ саха от века к веку (Новосибирск, 2003).
Клиорина, И. С. История без флера-2. Тайна кода "Моряки" - чекистской, союзной операции по ликвидации первых якутских большевиков. 1937-1938 гг. (Якутск, 2011).
Строд, И. Я. Саха сирин тыатыгар (Якутскай, 1963).
Пестерев, В. И. Амга в вихре гражданской (1921-1927 гг.) (Якутск, 1997).
Сидоров, О. Г. Первое издание "протоколов" съезда Якутов // Илин. - 2014. - № 1-2. - С. 32-103.
Слепцов, М. Н. Сэдэх хаартыска туһунан // Күрүлгэн. - 2012. - №5. - С. 76-89.
История в фотографиях // Илин. - 1996. - № 1-2. - С. 27.
Андросов, Г. Г. Умнуллубут бырабыыталыстыба салайааччылара кимнээхтэрий?//Илин. - 2017. - № 2. - С. 25-26.
Пестерев, В. И. Союз якутов // Страницы истории Якутии в документах, легендах, мифах (Якутск, 2000, с. 102.
Петров, П. Д. Мысли, изложенные мастерски // Якутский архив. - 2015. - № 1. - С. 96.
Куолаһап, Ы. Салгыы чинчийиэххэ, чопчулуохха // Күрүлгэн. - 2013. - №1. - С. 104.
Книга памяти: книга-мемориал о реабилитированных жертвах политических репрессий 1920-1950-х годов. Т. 1 (Якутск, 2002).
Алексеев, Е. Е. История национального вопроса в Республике Саха (Якутия) : (февраль 1917-1941 гг.) (Якутск, 1998).
Алексеев, Е. Е. Национальный вопрос в Якутии : (1917-1972 гг.) (Якутск, 2007).
Иванова, Т. С. Из истории политических репрессий в Якутии (Новосибирск, 1998).
Багдарыын Сүлбэ.
Олох долгуна (Дьокуускай, 1992).
Гаврильев, Д. Н. Репрессия уонна реабилитация (Дьокуускай, 2001).
Стрюкова, Ж. Г. Афанасий Рязанскайга анаммыт кинигэ сүрэхтэннэ // Саха сирэ. - 2023. - Бала5ан ыйын 28 к. - С. 17.
Кэм - кэрдии, өрүс дохсун сүүрүгүн курдук, туохтан да иҥнибэккэ устан иһэр... Олоххо саҥаттан саҥа сүүрээннэр киирэн, улахан уларыйыылар тахсаллар. Ол эрээри дойдубут ааспыт историятын хос-хос эргиллэн көрөбүт, кинилэр олохторун, үлэлэрин түмүгүн инники кэскилбитигэр сулус гынан холобур туттабыт.
Степан Кузьмин «Амма улууһа (оройуона)» МТ баһылыга
Рязанскайдар төрүччүлэрэ
Захаров, Ф. Ф. Боотуруускай улуус сахаларын төрүт уустара (Чурапчы, 1993).
Амгинский улус: история, культура, фольклор (Якутск, 1997).
Амгинский улус: история, культура, фольклор (Якутск, 2001).
Чурапчинский улус: история, культура, фольклор (Якутск, 2005).
Амгинский район - вехи столетия (Якутск, 2011).
Летопись Амги-Слободы : 1652-2016 (Якутск, 2017).
Старостин, С. Д. Соморсун (Дьокуускай, 2001).
Соморсун үйэлэр кирбиилэригэр (Якутск, 2015).
Павлов, П. М. Сулҕаччы түөлбэтигэр (Дьокуускай, 2005).
Амма чулуу киһитэ (Амма, 2009).
Исторические предания и рассказы якутов (Москва ; Ленинград, 1960).
Потапов, И. А. Якутская народная резьба по дереву (Якутск, 1972).
Харысхал. Ааспыт кэм аартыктарынан. Бастакы чааһа (Дьокуускай, 2002).
Баһылай Харысхал. Ааспыт кэм аартыктарынан (Дьокуускай, 2021).
Локальная и региональная история в глобальном измерении: мир якутской эмиграции между Востоком и Западом (Новосибирск, 2021).
Якимов, О. Д. Я имею сына-эмигранта... // Илин. - 2006. - № 4. - С. 69-72.
Якимов, О. Д. Я имею сына-эмигранта... // Илин. - 2011. - № 3-4. - С. 69-73.
Харысхал, В. Е. Серия материалов об Акслипиодоте Рязанском // Илин. - 2015. - № 1-2. - С. 43-60.
Антонов, Е. П. Обостренное чувство справедливости : (о судьбе А. П. Рязанского) // Полярная звезда. - 1999. - №1. - С. 54-56.
Сидоров, О. Г. Об итогах научно-исследовательской экспедиции "Публицистическое наследие якутской интеллигенции" в Австралию // Вестник Национальной библиотеки РС(Я). - 2020. - № 1. - С. 33-38.
А.П.Рязанскай улахан уола Асклипиодот Рязанскай, Англия королевскай аармыйатын капрала. Гонконг, 1945 сыл.
Ортоку А.П.Рязанскай төрөппүт кыыһа Александра Афанасьевна .
А.П.Рязанскай бииргэ ттөрөөбүт убайын С.П.Рязанскай төрөппүт кыыһа
Устинья Степановна.1936 сыл.
Асклипиодот Рязанскай дьиэ кэргэнэ. Австралия Брисбен, 1951 сыл.
Кини тэлбит кэтит аартыгынан,
Күн бүгүн Амма дьоно-сэргэтэ,
Сыл ахсын балысханнык сайда,
Олоробут кэскиллээҕи уһанса.
Наталия Рязанская
Составители:
Илистярова В.П., Попова Е.И.
отдел обслуживания национально-краеведческими фондами МЦДР НБ РС(Я)
Консультант – Кычкина Л.И.
Использованы материалы из фондов НБ РС(Я)
The page was started with Mobirise templates